Azerbaijani National Musical İnstruments

АГРЕССИЯ АРМЯНСКОЙ РЕСПУБЛИКИ ПРОТИВ АЗЕРБАЙДЖАНСКОЙ РЕСПУБЛИКИ

Вполне очевидно, что главным препятствием на пути развития Азербайджанской Республики является армяно-азербайджанский конфликт, который возник по причине территориальных притязаний Армянской Республики и завершился крупномасштабной военной агрессией. Поэтому внешняя политика, проводимая государством, направлена именно на восстановление территориальной целостности Азербайджанской Республики и сосредоточение особого внимания на устранении тяжелых последствий армянской военной агрессии.

 

То, что армяно-азербайджанский конфликт имеет глубокие исторические корни, является известной истиной. Этот процесс, основа которого была заложена в начале XIX века переселением армян на оккупированные территории Азербайджана Русской империей, прошел через этапы коварного массового террора против азербайджанцев и кровавого геноцида, произошедшего в 1905-1906 и 1918-1920 годы. Впоследствии путем проведения в советский период этнической чистки против азербайджанцев, проживавших там веками, за счет исконных азербайджанских земель была создана Армянская ССР, являвшаяся предшественником нынешней Армянской Республики, и решением Центрального Исполнительного Комитета Азербайджанской ССР от 7 июля 1923 года в ее составе была образована Нагорно-Карабахская Автономная Область.

 

С началом запланированного изгнания с конца 1987 года около 250 тысяч азербайджанцев, остававшихся в Армянской ССР, был дан толчок современному этапу армяно-азербайджанского конфликта. А 20 февраля 1988 года на сессии Областного Совета Нагорно-Карабахской Автономной Области армянские депутаты приняли решение "Об обращении к Верховным Советам Азербайджанской ССР и Армянской ССР о передаче НКАО из состава Азербайджанской ССР в состав Армянской ССР" и 1-го декабря 1989 года было принято до сих пор не отмененное постановление Верховного Совета Армянской ССР "О соединении вновь Армянской ССР и Нагорного Карабаха".

 

Эти шаги армянских представителей Областного Совета НКАО и Армянской ССР являлись однозначным и грубым нарушением всех правовых рамок, и они не соответствовали ни Конституции СССР, которая существовала во время их принятия, ни каким-либо международным нормам. Эти решения должны быть оценены только лишь как попытки армянской стороны придать агрессии официальный характер с юридической точки зрения. В ответ на этот противозаконный поступок, Азербайджанская Республика, пользуясь своими суверенными правами, 26 ноября 1991 года вполне обоснованно приняла закон "Об упразднении Нагорно-Карабахской Автономной Области Азербайджанской Республики".

 

Нынешний армяно-азербайджанский конфликт, еще более обострившийся в 1992-1994 гг., приобрел форму крупномасштабной военной агрессии Армянской Республики против Азербайджанской Республики. Оккупация города Ходжалы в ночь с 25-го на 26-ое февраля, как трагедия, отличающаяся особой жестокостью, вошла в список преступлений против человечества ХХ века, там зверски было убито 613 человек, в числе которых были старики, женщины и дети.

 

Вслед за этим в 1992-1993 гг. вооруженные силы Армении, получавшие поддержку из-за границы, оккупировав часть территорий Азербайджана, изгнали оттуда все азербайджанское население. Сюда входили: Шушинский, Ходжалинский, Лачинский, Кяльбяджарский, Джебраильский, Губадлинский и Зангиланский районы, составляющие одну пятую часть территории Азербайджана, большая часть Агдамского района, включая его центр, часть Фюзулинского района, включая его центр и часть Тертерского района, относящуюся к НКАО, с 890 населенными пунктами, расположенными на этой территории.

 

Таким образом, в результате конфликта около миллиона азербайджанцев превратились в беженцев и вынужденных переселенцев, примерно 20 тысяч человек погибли, 50 тысяч человек были ранены или стали инвалидами, 5 тысяч человек пропали без вести, а Нахчыванская область Азербайджана была взята в блокаду со стороны Армении.

 

С 12-го мая 1994 года был достигнут режим прекращения огня между сторонами армяно-азербайджанского конфликта.

 

Эта проблема не оставалась в стороне от внимания мировой общественности, поскольку она решительным образом поднималась Азербайджанской стороной и представляла собой серьезные угрозы для безопасности всего региона. Совет Безопасности ООН в 1993 году принял резолюции по армяно-азербайджанскому конфликту за номерами 822, 853, 874, 884. Каждая из этих резолюций была принята после каждого очередного этапа армянской агрессии против Азербайджана. Совет Безопасности однозначно защищал суверенитет, территориальную целостность и неприкосновенность границ Азербайджанской Республики, неоднократно подчеркивал принадлежность Нагорного Карабаха Азербайджанской Республике и выдвигал обстоятельное требование о полном незамедлительном и безоговорочном выводе армянских вооруженных сил с оккупированных территорий и о создании условий для возвращения изгнанного населения в свои родные очаги.

 

Однако, несмотря на эти требования, Азербайджанские территории не только все еще находятся под оккупацией, там в последнее время, даже вопреки всем существующим юридическим нормам усиливаются разного рода тенденции противозаконной активности. Прежде всего, это связано с заселением приезжих армян. В связи с создавшейся ситуацией, которая вызывает большую обеспокоенность, Генеральная Ассамблея ООН, по инициативе азербайджанской стороны, приняла решение о включении в дневник 59-ой сессии, проведенной в 2004 году, пункт "О положении на оккупированных территориях Азербайджана" и по этому вопросу были проведены соответствующие обсуждения. И в то же время, на основе обращения азербайджанской стороны, документ, состоящий из фактов, подтверждающих практику заселения на оккупированных Азербайджанских территориях, был распространен как документ ООН.

 

В 1992 году Совет Министров СБСЕ начал Минский процесс, приняв решение о созыве Минской конференции (ее рабочий формат, фактически, представляется Минской группой), направленной на устранение кризиса мирным путем на основе принципов, обязательств и условий СБСЕ по Нагорно-Карабахскому конфликту. На Будапештском саммите, проведенном в 1994 году, был учрежден институт сопредседательства Минского процесса (с 1997 года он представляется тройкой - США, Россия, Франция). В 1996 году на Лиссабонском саммите действующий председатель организации объявил следующие основные принципы для решения конфликта:

 

• " Территориальная целостность Армянской Республики и Азербайджанской Республики;

 

• " Юридический статус, определяющийся соглашением, и основывающийся на принципах самоуправления, предоставляющий Нагорному Карабаху самую высокую степень самоуправления в составе Азербайджана;

 

• " Гарантия безопасности Нагорному Карабаху и всему его населению, с целью обеспечения выполнения всеми сторонами положения устава, включая взаимные обязательства.

 

После Лиссабонского саммита в 1997 году переговоры в рамках Минской группы были заморожены и они были заменены поездками сопредседателей в регион. В результате этих поездок со стороны сопредседателей в течение 1997-98 годов были выдвинуты три предложения по решению конфликта. Первым из этих предложений являлось прекращение конфликта и всесторонний проект соглашения, состоящий из соглашений о статусе Нагорного Карабаха. Несмотря на то, что Азербайджан был готов начать конструктивные консультации по содержанию отмеченных документов, Армения решительно отвергла это "пакетное" предложение.

 

Второе предложение сопредседателей предусматривало поэтапное решение конфликта: сначала освобождаются все оккупированные земли Азербайджана, за исключением территорий НКАО и Лачинского коридора, который соединяет автономию с Арменией, и люди, изгнанные из этих мест, возвращаются в свои родные очаги, а на втором этапе решаются вопросы Лачина и Шуши и принимаются основные принципы статуса Нагорного Карабаха. 10 октября 1997 года в Страсбурге президенты Азербайджана и Армении в своем совместном заявлении подтвердили, что это предложение сопредседателей может служить обнадеживающим основанием для восстановления переговоров. Но в феврале 1998 года Президенту Республики Армения было оказано давление из-за того, что он согласился с этим предложением, и он был вынужден уйти в отставку, был заменен Р.Кочаряном, который занимает более жесткую позицию в этом вопросе, и тем самым данное прежде согласие со стороны Армении было официально устранено.

 

Третье предложение, которое выдвинули сопредседатели в конце 1998 года, основывалось на "общегосударственной" концепции, предусматривающей создание Нагорного Карабаха, как государства в форме республики и территориальной единицы, имеющее общее государство с Азербайджаном в рамках международных границ Азербайджанской Республики. Азербайджан, ввиду того, что нарушался его суверенитет, отверг это предложение. С тех пор новые предложения не выдвигались. После этого Минский процесс практически был парализован.

 

С целью придания процессу переговоров дополнительного импульса, начиная с 1999 года, для того, чтобы добиться урегулирования конфликта между Азербайджаном и Арменией, были начаты прямые диалоги на уровне президентов, их специальных представителей и министров иностранных дел. В настоящее время достигнуты некоторые обнадеживающие предварительные результаты в определенных вопросах по урегулированию конфликта в результате диалога, который называют "Пражским процессом", проводимым на уровне министров иностранных дел. Достигнутое продвижение было поддержано на собрании министров иностранных дел ОБСЕ, проведенном в Софии в 2004 году и на Совете министров иностранных дел ОБСЕ было принято специальное заявление по этому поводу.

 

Принципиальная позиция Азербайджанской Республики в процессе переговоров включает в себя восстановление территориальной целостности и недопущение каких либо компромиссов в этом вопросе.

 

Урегулирование армяно-азербайджанского конфликта на основе этих справедливых, международных юридических норм и принципов имеет особое значение с точки зрения будущего Южного Кавказа, потому что, только при выполнении этого главного условия можно открыть путь к выгодному региональному сотрудничеству и многосторонним перспективным возможностям региона.

Karabakh Problem

The aggression of Armenia against Azerbaijan

At the end of the 20th century human mankind became faced with an unprecedented recidivism of the medieval barbarity - the mass expulsion of the people from their home places and the direct genocide towards the whole people. Azerbaijan turned out to be one of such victims. In 1987 Armenia raised a problem of joining the Nagorny-Karabakh Region of the Azerbaijan Republic to Armenia and a range of actions were undertaken by Armenia in this respect.
The wave of Armenian chauvinism raised in connection with the forced problem of "reunion" of Nagorny-Karabakh and even which does not have common borders on Armenia, led to the mass violations of human rights of Azeris living in Armenia. After this Armenians began the process of the mass expulsion and abuse of over 200,000 Azeris, who had lived on the lands belonging today to Armenia, for centuries. It was accompanied by a wide-scale changing of the names of the settlements having historical Azerbaijanian names into the ethnically Armenian ones. It was a stage of "an ethnic purge" in Armenia. In 1988 - 1989 the first wave of the refugees came to Azerbaijan from Armenia. They were old men, women and children, who were beaten, crippled, frost - bitten and fled their own home places to save only their own life. These refugees do not have normal living conditions up to the present.
Since then during more than 10 years Armenia has been realizing the plans of the armed occupation of the Azerbaijan territory in front of the world community with the purpose of joining the Nagorny-Karabakh Region of the Azerbaijan Republic to Armenia. After the stage of "purge" Armenia started a new stage of ethnic combing out in Nagorny-Karabakh where the Azeris were driven out successively. At this stage one could observe a mass breaching of the human rights up to killing. At first with the assistance of Political Bureau of the former USSR Nagorny-Karabakh was seized from Azerbaijan and since then for achieving its goals Armenia chose the methods of military aggression. Since Azerbaijan did not have its independent Azerbaijan army, at that time the actions of the armed forces of Armenia were dirested against civilians and accompanied by the abominable crimes.
One of the inhuman crimes against Azerbaijan people was a tragedy of the Khojali town, which was captured by the Armenia armed forces in February 1992. As a result of the barbarian act of vandalism the number of the killed and frozen Khojalians exceeded over 1000 people. There were noted the facts of the abominable insultations  of the living and dead people. The majority of the killed people were women, old men and children. The victims of Khojali are vivid examples of pursuing a policy of genocide and ethnic cleaning towards Azerbaijan people.
In May 1992 after the tragic Khojali events the armed forces of Armenia captured the last Azerbaijan town of Shusha. Thus the ethnic cleaning of Nagorny - Karabakh from Azeris which started in 1989, was completely finished by Armenian separatists.
After capturing the town of Shusha and the Shusha Region the armed forces of Armenia occupied the Lachin Region of the Azerbaijan Republic in 2 directions - from the territory of the Republic of Armenia and from the Nagorny-Karabakh Republic of Azerbaijan. Thereby according to the international normative deeds this non - declared war began to be qualified as direct aggression.
In summer 1992 SCCE began to intensify its activity and at last the talks between the two countries started. Despite the fact that the talks did not lead to any result they gave a chance to stabilize the situation to a certain extent. But all the efforts ended in another provocation of the Armenian aggressor. So in April 1993 the Kelbajar region of the Azerbaijan Republic was captured by the armed forces of Armenia in two directions - from the direction of Aghdara region and from the territory of Armenia. After the capturing of the Kelbajar region, in spite of all the hypocritical statements of Armenian leaders about the adherence to a peaceful regulation of the conflict, the Armenian military clique occupied the Aghdam region of Azerbaijan. In October and November of 1993 the armed forces of the Armenian Republic occupied the regions of the Azerbaijan Republic, such as Fizuli, Jebrail and Zangelan. Thereby the aggressor gained the state frontier of Azerbaijan and the Islamic Republic of Iran. The Azeris have been driven out from all the territories occupied by the Armenian aggressors. The vast territories, which form 1/5 of the republic, have been transformed into a "dead zone", where only the armed forces play the masters.
As result of the aggressive activities of the armed forces of Armenia there was much destruction not only in Nagorny-Karabakh, but in the Aghstafa, Gazakh, Gedabey regions and in Sedarek region of the Nakhchivan Autonomous Republic as well. The number of killed people among civilians particularly among women, old men, and children was over 20,000.
The aggressive policy of the Armenia republic shakes the efforts undertaken by different international organizations and a number of countries for peaceful solution of the problem. The main reason of the failure of the peace-making activity on stabilization of the situation in the region is that the Armenian side refuses to admit the fact of the direct aggression of the Armenia republic against sovereign Azerbaijan. Numerous missions on facts collecting of such competent organizations as UN and CSCE based their conclusion upon the complexity of admitting the fact of the direct involvement of Armenia armed forces into the conflict. However, Azerbaijan possesses necessary evidences and has presented them to the mediators and competent international organizations more than once.
So the facts of the military nature need to be specifically qualified, but how can one refute the well-known political juridical acts affirming the realization of political and military aggression of the Republic of Armenia against Azerbaijan, e.g. such as:
The resolution on "Reunion of Armenia to Nagorny-Karabakh" which was adopted on December 1, 1989 by the Parliament of Armenia is the breach of the standards of the international law and has not been rescinded up to these days;
In the territory of the Nagorny-Karabakh of Azerbaijan the elections to the Parliament of the Republic of Armenia were held;
The Parliament made a decision not to admit any normative statement on belonging of Nagorny-Karabakh to Azerbaijan Republic;
Proclaiming its sovereignty Armenia illegally included into the declaration a statment about recognizing the the Nagorny-Karabakh as a part of Armenia s territory.
The frontier regions of Azerbaijan Republic are incessantly fired on from the direction of Armenia. By its attitude towards the peacemaking efforts Armenia challenges the world association undermining all the endeavors of the political regulation of the conflict. Realizing its annexation plans the leaders of the Republic of Armenia not only stop breaching standards of the international law, but discredit political authority of the mediatory countries. After realizing a minimum program on capturing of all the territories of Nagorny-Karabakh region, the aggressor began to create the "buffer zone" which includes the regions of Azerbaijan situated around occupied Nagorny-Karabakh. Having driven out the local Azeris from these regions violently and having broken all the communications except the ones connecting the region to Armenia, the Armenian armed forces realized their thorough - made strategic plan, which foresees transforming. Nagorny-Karabakh into a territory surrounded by a "dead zone" with the purpose of the ruling out the possibility of home - coming of the Azeris to the permanent residences. The experience of  recent years shows that indecision, ambiguity and quite impossible balance between the interests of the agressor and those of his victim not only are connivance towards the aggressor but also threaten to undermine peace in all over the Caucasian Region and broaden the framework of the conflict.
During all these years Azerbaijan diplomacy did everything to draw world community s attention to the flagrant facts of the aggression of Armenia against Azerbaijan, to search the ways of the peaceable regulation of the conflict. The results of these efforts were 4 resolutions adopted by UN Security Council and 6 statements of its Chairman.
In all resolutions the Security Council confirms the sovereignty and integrity of the Azerbaijan Republic, emphasizes impossibility to use force for capturing of the territories, demands immediate, complete and unconditional withdrawing of all the occupied forces from all the captured regions of Azerbaijan and returning refugees to their permanent residences.
The decisions of Lisbon Summit of OSCE (Lisbon,1996) have given clear foundation for resolution of the conflict on basic of principle of territorial ointegrity of Azerbaijan.
But all these resolutions are ignored by the Republic of Armenia up to the present. Moreover, it continuous to increase the presence of its armed forces in the occupied territories of Azerbaijan. On the other hand Security Council did not exert all its powers to fulfill the carried resolutions.
Azerbaijan, being devoted for a peaceable political regulation, considers that only after liquidation of the results of the aggression by carrying suitable resolutions it will be possible to conduct the stable and efficient negotiations with the purpose of establishing lasting peace and ensuring the safety of the whole population of the region. The results of the aggression of Armenia turned a the national distress for Azerbaijan. This aggression brought numerous human losses; over a million people who lost their own homes, have been scattered all over the territory of the Republic and have unbearable living conditions in refugee camps.
From the beginning of the war actions of the armed forces of Armenia there have been plundered, burnt and ruined over 876 populated areas, about 7000 industrial agricultural and other undertakings, over 153,000 dwellings possessing over 9 million sq. km., 4366 social and cultural projects, 616 schools, 242 pre-school institutions, 397 hospitals, 10 polyclinics, 10 maternity hospitals, 76 drug stores, 4 sanatoriums, 10 mosques and so on. The stock-breeders have lost 70% of summer pastures. The water and hydro-technical structures have been put out of action; functioning of the rail-traffic, motor-transport and other types of communications have been broken. 72,400 hectares of crop area, 56,000 of hectares orchards of the regions of Aghdam, Gubadli, Fizuli, Jebrail are under Armenians occupation now. Till the occupation there were 69,000 head of horned cattle and 244,000 head of sheep and goats in the farms of these Regions.
As result of a non - declared war of Armenian against Azerbaijan the armed forces of Armenia occupied the lands of which over one million hectars are suitable for the agricultural operations and over 280,000 hectares of forests belong to a nature - protection category. A lot of unique sacred things of the national culture of Azerbaijan were ruined in the territory of Nagorny-Karabakh. Five most beautiful Azerbaijan regions, not bordering on Nagorny-Karabakh have been captured and exposed to barbarian plundering.
It is necessary to note that there are over 200 palaeontological, faunal and geological monuments of nature in the occupied territories and it is very difficult to value these masterpieces because of their uniqueness. The biocomplexes were broken by the actions of the aggressors and they are losing the importance as reservations. According to the experts preliminary calculation the damaged caused to the lands, forests, and the fauna are estimated by billions of US dollars.
The Armenian aggressor ruined town museums of Shusha and plundered cultural values of Azerbaijan people. They caused damages to the cultural and art institutions, including 368 clubs, 927 libraries, 85 music schools, 22 museums, 4 picture galleries, 10 recreation parks, 6 state theaters and concert organizations.
From 22 plundered museums the aggressors took 40,000 rare values and exhibits away. Among plundered and ruined museums are: Kalbajar museum of historical and regional ethnography with unique historical exhibits, gold and silver works, rare and expensive stones and carpets and hand and applied works;
Historical Museum of Shusha and Museum of Bread in Aghdam, Museum of Stone monuments in Zangelan and so on. About 4,6 million of books and manuscripts were destroyed in the plundered and burned libraries. 20 modern buildings of palaces of culture were ruined in the regions of Aghdam, Lachin, Fizuli, Shusha and others.
At present the families of refugees have been placed in more than 370 institutions of culture, health services, sanatoriums, clubs, cultural centers, libraries, music schools museums and recreation parks.
Thus, on one hand the aggression ruined a great number of material values in occupied territories, on the other hand resulted in great number of refugees, broke the formed social infrastructure and led to the breach of the traditional inhabitation environment in the rest of the territory of the Republic.

“Sarı Gəlin”ə kimlər sahib çıxır?

Eyübhan Qılıncın araşdırmasının əslində bir məqsədi olduğunu anlamaq çətin deyil. Onun açıq-aydın ermənipərəst olduğunu görmək mümkündür. Türk, gürcü və ermənilərin hər birinin kültüründə bu mahnının olduğunu iddia edən jurnalist “Mədəniyyətin milliyyəti olmaz" deyir. Bütün dünyanın bildiyi aksiomanı danmağa çalşır, “Sarı Gəlin”i altdan-altdan erməniyə yamayır. Amma başarılı ola bilmir. 

Kitabın adını (Türkiyə türkcəsində) yazıb internetdə axtarış aparsanız, oxucu yorumlarını görəcəksiniz, bütün oxucular kəskin şəkildə etiraz edir ki, türk əsilli bir araşdırmaçı nədən türkün möhtəşəm musiqi əsərini erməniyə yazır. Axı “Sarı Gəlin” oğuz türklərinindir, Azərbaycan xalqının musiqi nümunəsidir. “Sarı köynək”, “Sarıtel”, “Sarışınım” mahnılarını yaradan xalq yaradıb “Sarı gəlin”i.

Son bir neçə ildə erməni tele-radio kanallarında çox böyük canfəşanlıqla oxudulan “Sarı gəlin”in erməni variantı hayların özləri tərəfindən də qəbul edilə bilmir. Bu səbəbdən mahnının erməni kilsə musiqisinə uyğun mahnılarla sintezinə cəhd edilir. Amma bu çalışmalar da uğursuzdur.

“Sarı Gəlin” hansı dövrün məhsuludur?

Məlumdur ki, bu, Azərbaycan türk mahnısıdır, o cümlədən Quzey-Doğu Anadoluda yaşayan türklər də bu mahnını özlərininki hesab edir. Mahnının yaranma tarixi haqqında fərqli versiyalar var. Bəzi alimlər bunu 2-3 əsr, bəziləri isə 7-8 əsr öncəyə aid edirlər. 
Məlumat üçün qeyd edim ki, Azərbaycanın görkəmli şairi Hüseyn Cavid Yuxarı Kür və Çorux çayları boyunda geniş yayılmış bu əfsanəni yaxından öyrəndikdən sonra “Şeyx Sənan” adlı pyesini yazıb.

Jurnalist Eyübhan Qılınc araşdırdığı qaynaqlarda qadın kimi təsvir etdiyi “Sarı Gəlin”in sarışın olduğuna dair bir məlumata rast gəlmədiyini ifadə edir. Bunu “Sarı Gəlin”in bağlı olduğu Qıpçaq türklərinə məxsus olması ilə bağlayır və onun qarabuğdayı olduğunu deyir. 

Tutaq ki, Eyüphan Kılıcın bu versiyası doğrudur, tutaq ki, “Sarı Gəlin” insandır. Amma hətta belə olsa da, jurnalist yenə doğru izdə deyil. Çünki qıpçaqlar onun sandığının tam əksidirlər. Yəni, qıpçaqlar qarabuğdayı deyil, sarışın və olduqca gözəl olublar və türklərin ən yaraşıqlı soyu hesab ediliblər. Bir çox tarixi qaynaqlarda qıpçaqların gözəl, sarışın, mavi gözlü olması qeyd olunur. Böyük şair Nizami Gəncəvinin “İskəndərnamə” əsərində də qıpçaqların gözəlliyindən bəhs olunur.

Qıpçaqların tarixdə bir adı da Kumandır. XIII yüzildə qıpçaqlar Qafqazda, Cənubi Rusiyada və Ukrayna ərazisində çox fəal idilər. XII-XIII əsrlərdə qıpçaqlar Gürcüstanın çiçəklənməsində böyük rol oynamışlar. Qıpçaq ordusu hesabına Səlcuqları məğlub etmiş gürcülər orta əsrlərdəki sərhədlərinə görə onlara çox şeyi borcludurlar. Tanınmış tarixçi və folklorşünas professor F.Kırzioğlu 1958-ci ildə yazmış olduğu “Ədəbiyyatımızda Qars” əsərində qeyd edir ki, “Sarı gəlin türküsü və Şeyx Sənan əfsanəsi XII yüzildə Şimali Qafqazdan gələn ortodoks qıpçaqların xatirəsindən qalıb”. Kırzıoğlu hesab edir ki, “Sarı Gəlin” sanıldılğı kimi 2-3 əsr öncənin deyil, ən azı 7-8 əsr öncənin məhsuludur.

“Sarı Gəlin” türkün gen yaddaşından silinməz el öyküsüdür, oğuz sözüdür, türk səsidir, onu oğurlamaq, özününküləşdirmək olmaz. 

Avropa dövlətini birləşdirən iqtisadi və siyasi birlik olaraq, müasir dünyada qüvvələrin geosiyasi durumuna böyük təsir göstərən əsas təşkilatlardan biridir. Regional inteqrasiyaya yönəlmiş bu İttifaq Maastrix müqaviləsi ilə 1993-cü ildə Avropa Birliyi prinsipləri əsasında yaranmışdır.

Cənubi Qafqaz Avropa Birliyinin sərhədlərinə yaxın olduğu üçün bu regionda baş verən hadisələr Avropa Birliyini narahat etməyə bilməz. Avropa Birliyi beynəlxalq hüququn subyekti qismində çıxış edərək Ermənistan-Azərbaycan Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin nizamlanması probleminə öz münasibətini açıq şəkildə bildirmişdir. Qeyd etmək lazımdır ki, Avropa Birliyi Ermənistan - Azərbaycan Dağlıq Qarabağ münaqişəsi ilə bağlı ilk dəfə olaraq 22 may 1992-ci ildə bəyanatla çıxış etmişdir. Bəyanatda birlik Dağlıq Qarabağ regionunda döyüşlərin intensivləşməsi ilə bağlı dərin narahatlığını ifadə etmiş, erməni və Azərbaycan əhalisi daxil olmaqla, Ermənistan və Azərbaycan xalqlarının, hər iki hökumətin ATƏM-in prinsip və öhdəliklərini qəbul etmələri nəticəsində, eyni səviyyəli mühafizə ilə təmin olunmaq hüququna malik olduqlarını xatırlatmış, azərbaycanlı və erməni əhalisinin fundamental hüquqlarının beynəlxalq səviyyədə tanınmış sərhədlər çərçivəsində tam şəkildə bərpa edilməli olduğunu bildirmişdir. Birlik tərəfləri təmkinlik nümayiş etdirməyə, ATƏM prosesinə konstruktiv töhfə verməyə və bütün tərəfləri Dağlıq Qarabağ üzrə ATƏM-in Sülh Konfransının tezliklə keçirilməsi istiqamətində iş aparmağa çağırmışdır. Avropa Birliyi tərəfindən Dağlıq Qarabağ münaqişəsilə bağlı 18 iyun 1992-ci ildə növbəti bəyanat qəbul edilmişdir. Təşkilat bu bəyanatda yenə də davam edən döyüşlərlə bağlı öz narahatlığını bildirmiş, Ermənistan və Azərbaycana bir daha müraciət edərək, onları ATƏM-ə daxil olarkən götürdükləri öhdəliklərə əsasən insan hüquqlarına hörmət etməyə və tərəfləri regionda sülhü bərpa etməyin ən yaxşı ümidini təklif edən ATƏMin himayəsi altında Minsk Konfransının tezliklə keçirilməsinin zəruri şərtlərinin yaradılmasına çağırmışdır. Avropa Birliyi münaqişə ilə bağlı növbəti bəyanatını 7 aprel 1993-cü ildə yaymışdır. Həmin bəyanatda Birlik və üzv dövlətlər münaqişənin dərinləşməsindən narahatlıq keçirdiklərini, “hərbi əməliyyatların Kəlbəcər və Füzuli rayonları ərazisinə yayılmasından təəssüfləndiklərini” bildirmiş, qoşunların “Azərbaycan ərazilərindən dərhal çıxarılması və bu ərazilərdə döyüşlərin dayandırılması məqsədilə Ermənistan hökumətini Dağlıq Qarabağın hərbi birləşmələri üzərində olan təsirindən qətiyyətlə istifadə etməyə” çağırmışdır. Ermənistanın işğalçı qüvvələrinin cəbhə bölgəsində yeni əməliyyatlar keçirməsi qurumu 1993-cü ilin 24 iyun və 3 sentyabr tarixlərində yeni bəyanatlarla çıxış etməyə məcbur etmişdir. Bu sənəddə ermənilərin Azərbaycana qarşı hərbi hücumları pislənilmiş və qaçqınların sayının həddən artıq çoxalmasından narahatlıq ifadə olunmuşdur. Birlik ATƏM-in Minsk qrupunun bölgədə sülhün əldə edilməsi istiqamətində səylərini dəstəklədiyini bildirmiş və tərəfləri bu prosesin həyata keçməsi üçün əlverişli şərait yaratmağa çağırmışdır. Təşkilat BMT

qətnamələrinə hörmət göstərilməsini hər iki tərəfdən tələb etmiş, silahlı qüvvələrin Kəlbəcər, Ağdam, Füzuli, Cəbrayıl rayonlarından çıxarılmasının zəruriliyini qeyd emişdir. Bəyanatda həmçinin Ermənistandan Azərbaycan ərazilərinə hücum edən yerli erməni qüvvələrinə yardım göstərməmək tələbi ifadə olunmuşdur. Avropa İttifaqı 9 noyabr 1993-cü ildə yenidən Dağlıq Qarabağ münaqişəsinə dair növbəti bəyanatını qəbul etmişdir. Təşkilat toqquşmaların genişlənməsindən narahatlıq keçirdiyini və qaçqınların sayının artmasının bölgədə gərginliyin çoxalmasına gətirib çıxaracağını vurğulamışdır. Bəyanatda Avropa İttifaqı ATƏM-in prinsiplərinə uyğun olaraq Azərbaycan Respublikasının ərazi bütövlüyünə və suverenliyinə əhəmiyyət verdiyini təsdiqləmişdir. Avropa İttifaqı silahlı toqquşmalardan qaçmaqla canını qurtaran on minlərlə mülki şəxsin taleyindən, xüsusilə narahat olduğunu ifadə edərək, qaçqınların mövcudluğunun münaqişənin beynəlxalq miqyas alması təhlükəsini artırdığını və bütün regionun sabitliyi üçün təhdid olduğunu bildirmişdir. Avropa İttifaqının Sədrliyi adından 1994-cü ildə münaqişə ilə bağlı bir neçə kommunüke yayılmışdır və bu kommunükelərdə təşkilat bir daha Azərbaycanın ərazi bütövlüyü prinsipini dəstəklədiyini bildirmiş və tərəfləri münaqişənin sülh yolu ilə nizamlanmasına, BMT Təhlükəsizlik Şurasının müvafiq qətnamələrinə əməl etməyə çağırmışdır. Göründüyü kimi, Avropa İttifaqı Dağlıq Qarabağ münaqişəsi ilə bağlı qəbul etdiyi bəyanatlarda ehtiyatlı münasibət nümayiş etdirmiş, təcavüzkar dövlətlə təcavüzə məruz qalan tərəf arasında fərq qoymamış, silahlı hücumların guya Dağlıq Qarabağ erməniləri tərəfindən həyata keçirildiyini iddia etmişdir. Habelə, həmin sənədlərdə Ermənistanın Azərbaycan ərazilərini işğal etməsi faktına dair heç bir konkret münasibət ifadə olunmamış və münaqişənin əsl səbəbləri barədə fikir bildirilmir, məsələyə daha çox neytral mövqedən yanaşma nümayiş etdirilmişdir. Bununla belə, Avropa İttifaqının Ermənistan-Azərbaycan Dağlıq Qarabağ münaqişəsi ilə bağlı mövqeyini ifadə edən

ən əsas hadisələrdən biri 2003-cü ildə baş vermişdir. Təşkilat münaqişənin həlli üçün kommunikasiya xətlərinin açılması müqabilində Azərbaycanın işğal olunmuş rayonlarından 5-nin geri qaytarılmasını təklif etmişdir. Bu təklif uzun müddət müzakirə obyektinə çevrilmiş və hələ də öz aktuallığını saxlamaqdadır. Bu təklif göstərir ki, Avropa İttifaqının həm regional əlaqələri inkişaf etdirmək, həm də Ermənistan-Azərbaycan Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin nizamlanmasında fəal iştirak etmək niyyəti kifayət qədər ciddi xarakter almışdır. Eyni zamanda vurğulamaq lazımdır ki, Avropa İttifaqının Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin sülh yolu ilə həlli ilə bağlı rəsmi mövqeyi Avropa Parlamentinin 20 may 2010-cu idə qəbul etdiyi “Avropa İttifaqının Cənubi Qafqaz üzrə Strategiyası” Qətnaməsində öz əksini tapmışdır. Belə ki, Qətnamədə Avropa İttifaqının Cənubi Qafqaz dövlətləri ilə əlaqələrində suverenlik və ərazi bütövlüyü prinsiplərinə hörmətlə yanaşdığı diqqətə çatdırılmış, 2-ci maddədə regiondakı mövcud münaqişələr üçün status-kvonun qəbuledilməz olduğu, belə vəziyyətin gərginliyi və döyüşlərin yenidən başlaması riskini artırması vurğulanaraq, 5-ci maddədə Cənubi Qafqaz dövlətlərinin suverenliyi və ərazi bütövlüyünə xələl gətirə biləcək şərtlərin qəbuledilməz olduğu bildirilmişdir. Beləliklə, Avropa Parlamenti öz Qətnaməsində Cənubi Qafqaz dövlətlərinin, o cümlədən Azərbaycan Respublikasının beynəlxalq səviyyədə tanınmış sərhədlər çərçivəsində dövlət suverenliyini və ərazi bütövlüyünü birmənalı şəkildə dəstəkləmiş, onlara xələl gətirə biləcək hər hansı şərtlərin qəbuledilməz olduğunu vurğulamışdır. Eyni zamanda, Qətnamənin 6-11-ci maddələri məhz Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin sülh yolu ilə həllinə həsr edilmişdir. Sənədin 6-7-ci maddələrində Azərbaycan və Ermənistan prezidentlərinin danışıqlar prosesini davam etdirmələri, tərəflər arasında Moskva bəyannaməsinin imzalanması, ATƏTin Minsk qrupunun vasitəçilik səyləri, həmsədr dövlətlərin prezidentləri tərəfindən 2009-cu ilin iyul ayında G8 sammiti zamanı bəyanatın yayılması alqışlanmışdır. Avropa İttifaqı Qətnamənin 8-ci maddəsində Dağlıq Qarabağ müharibəsi nəticəsində öz evlərindən didərgin düşmüş yüz minlərlə insanın hələ də məcburi köçkün kimi qalmasını, onların hüquqlarının, o cümlədən qayıtmaq hüquqlarının, mülkiyyət hüquqlarının və şəxsi təhlükəsizlik hüquqlarının rədd edilməsindən təəssüfləndiyini bildirmiş, tərəfləri birmənalı və qeyd-şərtsiz şəkildə bu hüquqları tanımağa və tezliklə realizə edilməsinə çağırmış, problemin həllinə nail olmaq məqsədilə Ermənistan qoşunlarının Azərbaycanın bütün zəbt edilmiş ərazilərindən çıxarılmasını tələb etmişdir.

Qətnamənin 10-cu maddəsində bir daha Azərbaycanın Dağlıq Qarabağ və ətraf rayonlar da daxil olmaqla bütün işğal edilmiş ərazilərinin boşaldılmasının, Dağlıq Qarabağın statusunun

tam müəyyən edilənə qədər ona aralıq statusun verilməsinin, regionda etnik azərbaycanlıların və etnik ermənilərin dinc yaşaması və əməkdaşlığı üçün keçid çərçivənin yaradılmasının əhəmiyyəti göstərilmişdir. Bütövlükdə, Avropa Parlamentinin qətnaməsi bu qurumun regional təhlükəsizlik məsələləri və regionda mövcud münaqişələrin, o cümlədən Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin həlli istiqamətində mövqeyin tam aydınlıq gətirmişdir. Şübhəsiz ki, Avropa Parlamenti qətnamələrinin müddəaları, bir tərəfdən, birbaşa Avropa Birliyinin digər rəhbər orqanlarının, digər tərəfdən isə Avropa Birliyinə üzv olan ölkələrin rəhbərliyinin mövqelərinə böyük təsir göstərir və Dağlıq Qarabağ problem üzrə bü nüfuzlu təşkilatın öz siyasətini formalaşdırır. Qeyd edilməlidir ki, Avropa Komissiyasının sədri Jose Manuel Barrozo 2011-ci ilin yanvar ayında Bakıya səfəri çərçivəsində Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyev ilə keçirilmiş birgə mətbuat konfransındakı bəyanatında və Bakı Dövlət Universitetində etdiyi çıxışında Ermənistan-Azərbaycan Dağlıq Qarabağ münaqişəsinə toxunmuş, bu problemin həll edilməməsinin regionda sülh və sabitlik üçün maneə olduğunu diqqətə çatdırmışdır. Avropa Komissiyasının sədri bildirmişdir ki, Avropa İttifaqı Azərbaycanın ərazi bütövlüyünü birmənalı şəkildə dəstəkləyir və istəyir ki, Azərbaycan Respublikasının ərazi bütövlüyü təmin edilsin.

Qan yaddaşı

1918-1920-ci illərdə İslam Şərqində ilk demokratik cümhuriyyət - Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti qurulmuşdur. Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin ərazisi 114 min km2 olmuşdur. Sovet Rusiyası tərəfindən işğal ediləndən sonra 1920-ci ilin dekabrında Azərbaycanın Zəngəzur qəzası Ermənistana birləşdirilmişdir. Hazırda Azərbaycan Respublikasının ərazisi 86,6 min km2, əhalisi 8 mln. 200 min nəfərdir. Paytaxtı Bakı şəhəridir.

1920-ci il aprel ayının 28-də Sovet Rusiyası tərəfindən işğal edilən Azərbaycan Respublikası 1991-ci il oktyabrın 18-də yenidən dövlət müstəqilliyini bərpa etmişdir.

Ermənistan Respiblikasının hərbi təcavüzü nəticəsində Azərbaycan Respublikasının Dağlıq Qarabağ ərazisi və onun ətrafındakı 7 inzibati rayonu işğal altına düşmüşdür.

1988-1993-cü illərdə işğal edilmiş

Azərbaycan əraziləri:

Dağlıq Qarabağ: işğal tarixi – 1988-1993-cü illər, ərazisi 4400 km2. (Şuşa, Xankəndi, Xocalı, Əsgəran, Xocavənd, Ağdərə, Hadrut); 

Laçın rayonu: işğal tarixi - 18 may 1992-ci il, ərazisi – 1875 km2;

Kəlbəcər rayonu: işğal tarixi - 2 aprel 1993-cü il, ərazisi - 1936 km2;

Ağdam rayonu: işğal tarixi - 23 iy
üul 1993-cü il, ərazisi - 1154 km2;

Cəbrayıl rayonu: işğal tarixi - 23 avqust 1993-cü il, ərazisi - 1050 km2;

Füzuli rayonu: işğal tarixi - 23 avqust 1993-cü il, ərazisi - 1112 km2;

Qubadlı rayonu: işğal tarixi - 31 avqust 1993-cü il, ərazisi - 826 km2;

Zəngilan rayonu: işğal tarixi - 30 oktyabr 1993-cü il, ərazisi - 707 km2.

Beləliklə, Ermənistan Respublikasının hərbi təcavüzü nəticəsində Azərbaycan ərazilərinin 20 faizi işğal edilmiş, 20 mindən çox insan qətlə yetirilmiş, 50 mindən artıq adam yaralanmış və şikəst olmuşdur. Bir milyondan artıq insan 10 ildən çoxdur ki, qaçqın və məcburi köçkün şəraitində yaşayaraq Ermənistanın azərbaycanlılara qarşı etnik təmizləmə və soyqırım siyasətinin qurbanı olmuş, elementar insan haqlarından məhrum edilmişdir.

İşğal nəticəsində 900-dən artıq yaşayış məntəqəsi talan edilmiş, yandırılmış və dağıdılmış, 6 min sənaye, kənd təsərrüfatı müəssisəsi və digər obyektlər məhv edilmiş, ümumi yaşayış sahəsi 9 mln m2-dən artıq olan 150 min yaşayış binası dağıdılmış, 4366 sosial mədəni obyekt, eyni zamanda 695 tibb ocağı məhv edilmişdir. İşğal edilmiş ərazilərdə kənd təsərrüfatı sahəsi, su təsərrüfatı, hidrotexniki qurğular, bütün nəqliyyat və kommunikasiya xətləri tam sıradan çıxarılmışdır. Dağıntılar nəticəsində iqtisadiyyata 60 milyard ABŞ dollarından artıq ziyan dəymişdir.

Hərbi təcavüz zamanı ələ keçirilmiş Azərbaycan ərazilərində 927 kitabxana, 464 tarixi abidə və muzey, 100-dən çox arxeoloji abidə, 6 dövlət teatrı və konsert studiyası dağıdılmışdır. Talan edilmiş mu
zeylərdən 40 mindən çox qiymətli əşya və nadir eksponat oğurlanmışdır. Belə ki, Kəlbəcər tarix diyarşunaslıq muzeyi yerlə yeksan olunduqdan sonra muzeyin ekspoziyasına daxil olan nadir qızıl və gümüş zinyət əşyaları, ötən əsrlərdə toxunmuş xalçalar Ermənistana daşınmışdır. Şuşadakı tarix muzeyinin, Ağdamdakı çörək muzeyinin, Zəngilandakı Daş Abidələr muzeyinin də taleyi belə olmuşdur. Oğurlanmış və məhv edilmiş bu tarixi-mədəni sərvətlərin dəyərini müəyyənləşdirmək, pulla qiymətləndirmək mümkün deyildir. Bir sözlə, Ermənistan Respublikası «Hərbi münaqişələr zamanı mədəni sərvətlərin qorunması haqqında» Haaqa Konvensiyasının və «Mədəni sərvətlərin qeyri-qanuni dövriyyəsi haqqında» Paris Konvensiyasının müddəalarını kobudcasına pozaraq Azərbaycanın mədəni sərvətlərini talamaqla məşğuldur.

Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Təhlükəsizlik Şurasının 1993-cü ildə qəbul edilmiş 822, 853, 874, 884 saylı qətnamələrində Azərbaycan Respublikasının ərazi bütövlüyünün tanınmasına və işğal olunmuş Azərbaycan ərazilərinin qeyd-şərtsiz azad edilməsi tələblərinə baxmayaraq, Ermənistan Respublikası bu gün də işğalçılıq siyasətini davam etdirir.

Xocalı soyqırımı - 1992-ci il fevralın 25-dən 26-na keçən gecə Ermənistan Silahlı Qüvvələri Rusiyanın 366-cı motoratıcı alayının iştirakı ilə Xocalı şəhərini işğal edərkən, etnik azərbaycanlılara qarşı baş vermiş soyqırım.

Bu faciə Dağlıq Qarabağ münaqişəsi zamanı baş vermiş ən dəhşətli hadisələrdən biridir.

Fevralın 25-dən 26-na keçən gecə Ermənistan silahlı qüvvələri SSRİ dövründən Xankəndi (Stepanakert) şəhərində yerləşən 366-cı Motoatıcı Alayın zirehli texnikası və hərbi heyətinin köməkliyi ilə Xocalı şəhərini işğal etdi. Hücumdan əvvəl, fevralın 25-i axşam şəhər toplardan və ağır artileriyadan şiddətli atəşə tutuldu. Nəticədə, fevralın 26-ı səhər saat 5 radələrində Xocalı tam alova büründü. Mühasirəyə alınan şəhərdə qalmış təqribən 2500 nəfər xocalılı Ağdam rayonunun mərkəzinə çatmaq ümidi ilə şəhəri tərk etdi. Amma bir günün içində yer üzündən silinən şəhəri tərk edən 2500 Xocalı sakinindən 613-ü düşmən gülləsinə tuş gəlib qətliamın qurbanı oldu. Bu soyqırım nəticəsində 63-ü uşaq, 106-sı qadın, 70-i qoca və qarı olmaqla - 613 nəfər Xocalı sakini qətlə yetirildi, 8 ailə tamamilə məhv edildi, 25 uşaq hər iki valideynini, 130 uşaq valideynlərindən birini itirdi. Düşmən gülləsinə tuş gəlib yaralanan 487 nəfərdən 76-sı uşaq idi. 1275 xocalılı əsir, 150 xocalılı itkin düşdü. Dövlətin və əhalinin əmlakına 1 aprel 1992-ci il tarixinə olan qiymətlərlə 5 mlrd. rubl dəyərində ziyan vurulmuşdur:

Bu hadisələr Azərbaycanda "Xocalı soyqırımı", "Xocalı faciəsi" kimi adlanır. Ermənistanda isə bu əməliyyat "Xocalı döyüşü", "Xocalı hadisəsi" terminləri ilə ifadə olunur. Qərb və dünya mətbuatı "Xocalı qətliamı" (en. "Khojaly Massacre", fr. "Massacre de Khodjaly") terminindən istifadə etməyə üstünlük verir.

Xocalı strateji hədəf kimi

7000 əhalisi olan Xocalı Xankəndindən 10 km cənub-şərqdə, Qarabağ dağının sisiləsində və Ağdam-Şuşa, Əsgəran-Xankəndi yollarının üstündə yerləşir. Qarabağdakı yeganə aeroport da Xocalıdadır. Ermənilərin Xocalıya əsas maraqları da Xocalının bu cür strateji mövqedə olması ilə əlaqədardır

Xocalı əhalinin tarixən məskunlaşdığı yerdir və qədim tarixi adibələr indiyə qədər qalmaqdadır. Xocalının yaxınlığında bizim e.ə. XIV-VII əsrlərə aid edilən Xocalı-Gədəbəy mədəniyyətinin abidələri yerləşir. Burada son bürünc və ilkin dəmir dövrlərinə aid edilən dəfn abidələri - daş qutular, kurqanlar və nekroloqlar tapılmışdır. Həmçinin burada arxitektur abidələr - dairəvi qəbr (1356-1357-ci illər) və mavzoley (XIV əsr) vardır. Arxeoloji qazıntılar zamanı müxtəlif növ daş, bürünc, sümük bəzək əşyaları, gildən ev əşyaları və s. tapılmışdır. Tapılmış muncuq dənələrindən birində Assuriya şahı Adadnerarinin (bizim e.ə. 807-788-ci illər) adı yazılmışdır.

Əhali əsasən üzümçülük, heyvandarlıq,arıçılıq və əkinçiliklə məşğul olmuşdur. Şəhərdə toxuculuq fabriki, 2 orta məktəb və 2 natamam orta məktəb var idi.

Son illərdə baş vermiş hadisələrlə əlaqədar olaraq Fərqanədən (Özbəkistan) qaçqın düşmüş 54 məhsəti-türkü ailəsi, həmçinin Ermənistandan və Xankəndindən qovulmuş azərbaycanlıların bəziləri şəhərdə məskunlaşmışdılar.

Sonralar erməni tərəfi etiraf etmişdir ki, erməni silahlı dəstələrinin ilk əsas vəzifəsi Xocalı platsdarmının məhv edilməsi, bu məntəqədən keçən Əsgəran-Xankəndi yolunun boşaldılması, azərbaycanlıların nəzarətində olan aeroportun ələ keçirilməsi idi.

Faciənin icmalı

Xocalı vəhşiliyi Xocalı 1991-cı ilin oktyabrından blokadada idi. Oktyabrın 30-dan etibarən şəhərə aparan bütün avtomobil yolları bağlanmış, yeganə nəqliyyat vasitəsi vertolyot qalmışdı.

Xocalıya sonuncu vertolyot 1992-ci il yanvar ayının 28-də endi. Şuşa səmasında mülki vertolyotun vurulması, vertolyotun içindəki 40 nəfər azərbaycanlının həlak olmasıyla şəhərlə hava əlaqəsi də kəsildi. Yanvarın 2-dən şəhərə elektrik enerjisi də verilmirdi. Xocalılar ancaq öz qəhrəmanlıqları və şəhər müdafiəçilərinin cəsurluğu sayəsində yaşayır və müdafiə olunurdular. Şəhərin müdafiəsi əsasən avtomat və ov tüfəngləri ilə silahlanmış yerli özünümüdafiə dəstəsi, yerli milis qüvvələri və Milli Ordunun döyüşçülərindən təşkil olunmuşdu.

Fevralın ikinci yarısından başlayaraq Xocalı erməni silahlı dəstələrinin mühasirəsinə alınmışdı və hər gün toplardan, ağır texnikadan atəşlərə, erməni dəstələrinin həmlələrinə məruz qalırdı.

Xocalıya hücuma hazırlıq fevralın 25-də axşam 366-ci alayın hərbi texnikasının döyüş mövqelərinə çıxması ilə başlanılmışdı. Şəhərə hücum toplardan, tanklardan, "Alazan" tipli zenit toplardan 2 saatlıq atəşdən sonra başlandı. Xocalıya üç istiqamətdən hücum aparıldığından əhali Əsgəran istiqamətində qaçmağa məcbur olmuşdu. Tezliklə aydın olmuşdur ki, bu məkrli hiylə imiş. Naxçevanik kəndi yaxınlığında əhalinin qarşısı erməni silahlı dəstələri tərəfindən kəsilmiş və onlar gülləborana tutulmuşlar. Qarlı aşırımlarda və meşələrdə zəifləmiş, taqətdən düşmüş insanların çox hissəsi məhz Əsgəran-Naxçevanik düzündə erməni silahlı dəstələri tərəfindən xüsusi qəddarlıqla məhv edilmişdir.

Bu hadisələr regiona İran İslam Respublikasının Xarici İşlər naziri Əli Əkbər Vilayətinin vasitəçilik missiyası ilə səfəri günlərinə təsadüf etmişdir. O, fevralın 25-də Azərbaycanın hakimiyyət rəhbərləri ilə görüşmüş və fevralın 27-də Qarabağa, sonra isə Ermənistana səfər planlaşdırırdı. bununla əlaqədar olaraq tərəflərin razılığı ilə fevralın 27-dən martın 1-dək üçgünlük atəşkəs elan edilmişdi. Ermənilər ona məhəl qoymadılar və vədlərinə xilaf çıxdılar.

Oxşar vəziyyət fevralın 12-də Avropada Təhlükəsizlik və Əməkdaşlıq Şurasının missiyasının vəziyyətlə tanışlıq və münaqişənin tənzimlənməsi məsələrinin təhlili məqsədilə Qarabağa gəldiyi zaman da baş vermişdi. Missiyya sonra Yerevana və Bakıya səfər etməli idi. Məhz fevralın 12-də erməni silahlı dəstələri tərəfindən Şuşanın Malıbəyli və Quşçular kəndləri qarət edilmiş və yandırılmışdır, təkcə Malıbəylidə 50 nəfər öldürülmüş, yaralanmış və əsir götürülmüşdür.

Həmin günlərdə Azərbaycan qüvvələri Xocalı sakinlərinin köməyinə çata bilmədi, hətta meyidlərin götürülməsi belə mümkün olmadı. Bu zaman isə ermənilər vertolyotlarla, ağ geyimli xüsusi qruplarla meşələrdə gizlənmiş insanların axtarışını aparır, aşkar edilənləri əsir götürür, işgəncələrə məruz qoyurdular.

Fevralın 28-də tərkibində yerli jurnalistlərdə olan qrup 2 vertolyotla azərbaycanlıların həlak olduqları yerə çata bildilər. Gördükləri mənzərə hamını dəhşətə gətirdi - düzənlik cəsədlərlə dolu idi. İkinci vertolyotun havadan mühafizəsinə baxmayaraq, ermənilər güclü atəşi altında ancaq 4 meyidi götürmək mümkün oldu. Martın 1-də yerli və xarici jurnalistlərin iştirakı ilə hadisə yerində daha da dəhşətli vəziyyət müşahidə olunmuşdur. Meyidlərin skalplarının götürülməsi, qulaqlarının və digər orqanlarının kəsilməsi, gözlərin çıxardılması, ətrafların rəsilməsi, çoxsaylı bıçaq və güllə yaraları, ağır texnika ilə əzilmələr, yandırılma halları aşkar edilmişdir.

Xocalı soyqırımına dair dünya mətbuatında çıxarışlar

• Krua l'Eveneman jurnalı (Paris), 25 fevral 1992-ci il: Ermənilər Xocalıya hücum etmişlər. Bütün dünya eybəcər hala salınmış meyidlərin şahidi oldu. Azərbaycanlılar minlələr ölənlər barədə xəbər verirlər.
• Sandi Tayms qəzeti (London), 1 mart 1992-ci il: Erməni əsgərləri minlərlə ailəni məhv etmişlər.
• Faynenşl Tayms qəzeti (London), 9 mart 1992-ci il: Ermənilər Ağdama tərəf gedən dəstəni güllələmişlər. Azərbaycanlılar 1200-ə qədər cəsəd saymışlar.
• Livanlı kinooperator təsdiq etmişdir ki, onun ölkəsinin varlı daşnak icması Qarabağa silah və adam göndərir.
• Tayms qəzeti (London), 4 mart 1992-ci il: Çöxları eybəcər hala salınmışdır, körpə qızın ancaq başı qalmışdır.
• İzvestiya (Moskva), 4 mart 1992-ci il: Videokamera qulaqları kəsilmiş uşaqları göstərdi. Bir qadının sifətinin yarısı kəsilmişdir. Kişilərin skalpları götürülmüşdür.
• Faynenşl Tayms qəzeti (London), 14 mart 1992-ci il: General Polyakov bildirmişdir ki, 366-cı alayın 103 nəfər erməni hərbiçisi Dağlıq Qarabağda qalmışdır.
• Le Mond qəzeti (Paris), 14 mart 1992-ci il: Ağdamda olan xarici jurnalistlər, Xocalıda öldürülmüş qadın və uşaqlar arasında skalpları götürülmüş, dırnaqları çıxardılmış 3 nəfəri görmüşlər. Bu azərbaycanlıların təbliğatı deyil, bu reallıqdır.
• İzvestiya (Moskva), 13 mart 1992-ci il: Mayor Leonid Kravets: Mən şəxsən təpədə yüzə yaxın meyid gördüm. Bir oğlanın başı yox idi. Hər tərəfdə xüsusi qəddarlıqla öldürülmüş qadın, uşaq, qocalar görünürdü.
• Valer aktuel jurnalı (Paris), 14 mart 1992-ci il: Bu "müxtar regionda" erməni silahlı dəstələri Yaxın Şərqdən çıxmışlarla birlikdə müasir texnikaya, o cümlədən vertolyotlara malikdirlər. ASALA-nın Suriya və Livanda hərbi düşərgələri və silah anbarları vardır. Ermənilər yüzdən artıq müsəlman kəndlərində qırğınlar törədərək Qarabağdakı azərbaycanlıları məhv etmişlər.
• R. Patrik, İngiltərənin "Fant men nyus" teleşirkətinin jurnalisti (hadisə yerində olmuşdur): Xocalıdakı vəhşilikllərə dünya ictimaiyyətinin gözündə heç nə ilə haqq qazandırmaq olmaz.

"Memorial" hüquqmüdafiə mərkəzinin hesabatından

Xocalı 1991-ci ilin payızından erməni silahlı dəstələri tərəfindən əsasən blokadaya alınmışdı, Dağlıq Qarabağdan daxili qoşunlar çıxarılandan sonra isə tam blokadada idi. 1992-ci ilin yanvarından Xocalıya elektrik enerjisi verilmirdi. Əhalinin bir hissəsi şəhəri tərk etmişdi, ancaq Xocalı icra hakimiyyətinin başçısı E.Məmmədovun təkidli müraciətlərinə baxmayaraq dinc əhalinin tam evakuasiyasa olunmamışdı.

1992-ci il fevralın 25-də Xocalıya erməni silahlı dəstələrinin hücumu başlandı.

Hücumun iştirakçıları

Hücumda zirehli texnikanın- zirehli maşınların, piyadaların döyüş maşınlarının və tankların dəstəyi ilə Artsaxın Milli Azadlıq Ordusunun (AMAO) hissələri iştirak edirdi.

Sovet Ordusunun 366-cı alayının hərbiçilərinin iştirakı

Təqribən bütün Xocalı qaçqınlarının söylədiklərinə görə şəhərə hücumda 366-cı alayının hərbiçilərinin iştirak edirdi, hətta onlardan bəziləri şəhərə də girmişlər.

Hücumun gedişatı

Xocalı fevralın 25-də saat 23-dən toplardan atəşə tutulmağa başlanmışdır. İlk növbədə yaşayış massivində yerləşən kazarma və müdafiə nöqtələri dağıdılmışdı. Piyada hissələr şəhərə fevralın 26-ı saat 1-4 arası girmişdir.

Sonuncu müdafiə nöqtəsi saat 7-də məhv edilmişdir. Şəhərin gülləboranı nəticəsində dinc əhalinin müəyyənləşdirilməmiş miqdarda əmlakı dağılmışdır.

Əhalinin çıxması üçün azad dəhliz

Ağdam və Bakıda Memorialın müşahidəçiləri Xocalıya hücum zamanı şəhəri tərk etmiş 60 nəfərlə sorğu-sual etmişlər. Soruşulanlardan ancaq biri söyləmişdir ki, dəhliz barədə məlumatı olmuşdur. Azad dəhlizlə qaçan əhali Azərbaycanın Ağdam rayonuna qovuşan ərazidə güllələyə tutulmuşdur və nəticədə coxlu sayda insan həlak olmuşdur.

Şəhərdə qalmış əhalinin müqəddəratı

Şəhər erməni silahlı dəstələri tərəfindən zəbt ediləndə orada 300 dinc əhali, o cümlədən 86 məshəti-türkü qalmışdı. Hər iki tərəfdən alınmış məlumata əsasən, 1992-ci il martın 3-nə Azərbaycan tərəfinə 700-dən artıq şəhərdə və Ağdam yolunda əsir götürülmüş Xocalı sakini təhvil verilmişdir. Onların əsas hissəsini qadınlar və uşaqlar təşkil edirdi.

Əsir düşmüş əhali və Xocalı müdafiəçilərinin saxlanılma şəraiti

Müvəqqəti saxlanılma izolyatorunu rəisi mayor Xaçaturyan hətta bir neçə dəqiqətilik təklikdə danışmağa icazə vermədi. Təsadüfən bir dəfə belə söhbət etmək mümkün oldu.

Xocalı sakinlərinin əmlakı

Şəhərdən qaçan Xocalı sakinləri hətta zəruri əşyaları belə götürə bilməmişdilər. Erməni silahlı qüvvələrinin Xocalıdan çıxardıqları sakinlər də əmlaklarından heç nə götürməmişdilər. Memorialın müşahidəçiləri şəhərdə azğın, heç nə ilə qarşısı alınmayan soyğunçuluğun şahidi olmuşlar. Şəhərdə qalan əmlak Stepanakert və yaxınlıqdakı yaşayış məntəqələrinin əhalisi tərəfindən daşınırdı. Çox evlərin darvazalarında onların yeni sahiblərinin adları yazılmışdır.

Alınmış məlumatların qiymətləndirilməsi

Xocalı vəhşiliyi Xocalının zəbt olunması üzrə həyata keçirilmiş hərbi əməliyyat zamanı şəhərin dinc əhalisinə qarçı kütləvi zorakılıq törədilmişdir. Azad dəhliz barədə məlumat Xocalının əhalisinin çoxuna çatdırılmamışdır.

Azad dəhliz və onun yaxınlığındakı ərazidə dinc əhalinin kütləvi qırğınına hec bir cəhdlə haqq qazandırmaq olmaz.

Xocalıya hücumda Müstəqil Dövlətlər Birliyinin ordusuna məxsus olan 366-cı motoatıcı alayın hərbiçiləri iştirak etmişdir.

Memorial hüquqmüdafiə mərkəzi təsdiq edir ki, Xocalıya hücum zamanı erməni silahlı dəstələrinin dinc əhaliyə qarşı hərəkətləri Cenevrə konvensiyasına, həmçinin Ümumdünya İnsan Haqqları Bəyannaməsinin (BMT-nin Baş Assambleyası 10.12.1948-ci ildə qəbul etmişdir) aşağıdakı maddələrinə kobud qaydada ziddir:

• Maddə 2. Hər bir şəxs ? dilindən, ... dinindən, ... milliyyətindən ? və digər səbəbdən, fərq qoyulmadan bu Bəyannamədə təsbit olunmuş bütün hüquq və azadlıqlara malik olmalıdır.
• Maddə 3. Hər kəsin yaşamaq, azadlıq və şəxsi toxunalmazlıq hüququ vardır.
• Maddə 5. İnsan ləyaqətini alçaldan, insaniyyətlikdən kənar və qəddar hərəkətlər qadağandır.
• Maddə 9. Özbaşına həbslər, saxlanılmalar və ya qovulmalar qadağandır.
• Maddə 17. Hər bir insanın əmlaka malik olma hüququ vardır və insanın əmlakdan özbaçına məhrum edilməsinin qadağandır.

Silahlı dəstlərin hərəkətləri Fövqəladə vəziyyətlərdə və hərbi münaqişələr zamanı qadınların və uşaqların müdafıiəsi Bəyannaməsinə (BMT-nin Baş Assambleyası 14.12.19748-cü ildə qəbul etmişdir) kobud qaydada ziddir.

366-cı alay

Bu alay Şuşa və Xocalının, Azərbaycanın kəndlərinin atəşə tutulmasında dəfələrlə iştirak etmişdir. Alaydan qaçmış hərbiçilərin ifadələri bu faktları sübut edir və hərbi hissənin şəxsi heyətinin mənəvi durumu və münasibətləri haqqında təsəvvür yaradır. 366-ci alayın təcili surətdə Xankəndidən çıxarılması da bu alayın Xocalı hadisələrində iştirakını sübut edir.

Hərbi hissəni komana heyətinin mənəviyyatsızlığı o həddə çatmışdır ki, güya əhalinin müqaviməti ilə rastlaşdıqlarına görə alayın sərbəst çıxarılmasını təmin edə bilmədilər. Bu məqsədlə Gəncədə yerləşən desant diviziyasının qüvvələri cəlb edilməli oldu. Ancaq bu qüvvələr gələnədək alayın 103 nəfər, əsasən ermənilərdən ibarət olan və qırğında iştirak etmiş hərbiçı əmrə tabe olmaqdan boyun qaçıraraq Qarabağda qaldılar. Alayın komandanlığının cinayət sövdələşməsi və alayın çıxarılmasına məsul olan digər şəxslərin məsuliyyətsizliyi nəticsəində hərbi texnikanın bir hissəsi, o cümlədən zirehli texnika ermənilərə təhvil verildi.

Xocalı soyqırımında iştirak etmiş ermənilərin və onların köməkçilərinin hərəkətləri insan haqlarının kobud pozulması, beynəlxalq hüquqi aktların - Cenevrə konvensiyası, Ümumdünya İnsan Haqqları Bəyannaməsi, vətəndaş və siyasi hüquqlar barədə Beynəlxaq Sazış, Fövqəladə vəziyyətlərdə və hərbi münaqişələr zamanı qadınların və uşaqların müdafıəsi Bəyannaməsinə məhəl qoyulmamasıdır.

Azərbaycan Milli Məclisi (Parlamenti) hər il fevralın 26-nı "Xocalı soyqırımı günü" elan etmişdir. Hər il fevralın 26-da saat 17.00-da Azərbaycan xalqı Xocalı soyqırımının qurbanlarının xatirəsini yad edir.

Executive Power of Gabala Region

Qəbələ Rayon İcra Hakimiyyəti

Qarabagh - Azerbaycanın armani lobbisi tarafından işğal olunmuş toprakları!

Fikret Emirov

1922'de Gence şehrinde doğmuş Fikret Amirov, Azerbaycan halk müsiği çevresinde büyümüştür. Babası Meşhedi Cemil Amirov, Şuşakökenli tanınmış muğam şarkıcısı (Azerice: xanəndə) ve tar ustası olmuştur. Genç yaşlarındayken, Fikret piano için müsik parçaları beslemeye başlamıştır. Gence'de müsik okulunu bitirdikden sonra Fikret Amirov, Azerbaycan Devlet Konservatuvarı'nda (günümüzdekiBakü Müsik Akademisinde) yüksek eğitime başlamıştır. Burada Boris Zeydman ve Üzeyir Hacıbeyov'un öğrencisi olmuştur.

1941'de Nazi Almanyası SSCB'ye saldırdıkdan sonra, 19 yaşlı Amirov Sovyet ordusunda hizmete başlamıştır. Amma Voronej şehri yakınlarında yaralanarak hastaneye alınmış ve harbi hizmetden terhis edilmiştir. Daha sonra Bakü'ye dönmüş ve Azerbaycan Devlet Konservatuvarı'nda eğitimine devam etmiştir.

En önemli çalışmalarından birisi öğrencilik yıllarında yazmış olduğu "Nizami'nin Hatırasına" olan başeseri besteledi. 1948 yılında konservatuardan mezun oldu. Senfonik Mugam başardığı yaratıcı bir çalışmadır. Amirov'un "Sevil" operası (1953), "Şur" Semfonik muğamı (1948) dünyanın her yerinde ünlü besteler arasında takdir edilen bir eserdir. Diğer önemli bir çalışması da fortepiano eserleridir. 1980'de "1001 Gece" balesinin yazdı. Bu esere göre SSCB Devlet Ödülü aldı. Bestecinin simfonik muğamları, müzik poemleri ve diğer eserleri bu gün de değerini korumaktadır.

Amirov 1984 Şubat ayında Bakü’de vefat etmiştir.